İngilizce Karaborsa Ne Demek? “Black Market” Dünyasına Meraklı Bir Yolculuk

Hiç “karaborsa” kelimesini duyup da tam olarak ne anlama geldiğini düşünmeden geçtiniz mi? Ya da İngilizce bir makalede “black market” kelimesine rastlayıp, onun karanlık ama merak uyandıran dünyasına kısa bir bakış attınız mı? Eğer öyleyse, yalnız değilsiniz. Çünkü “karaborsa” sadece bir ekonomi terimi değil; toplumsal krizlerin aynası, insan davranışlarının sınavı ve bazen de çaresizliğin doğurduğu bir sonuç. Hadi gelin, bu terimin İngilizce karşılığına ve ardındaki hikâyelere birlikte bakalım.

“Black Market” Ne Demek?

İngilizcede “karaborsa”nın karşılığı black market olarak geçer. Kelime tam anlamıyla “karanlık piyasa” demektir. Bu ifade, resmî yasalar dışında işleyen, vergilendirilmeyen veya devletin yasakladığı malların ve hizmetlerin alınıp satıldığı ekonomik alanları anlatır.

Yani bir şeyin satışı yasaksa veya kıtlıktan dolayı erişilemiyorsa ama birileri bunu gizli yollarla temin edip fahiş fiyatlarla satıyorsa, o artık “black market” dünyasının bir parçasıdır. Bu, bazen çok masum bir maskeyi 10 katına satmak, bazen de yasa dışı organ ticareti gibi ciddi suçlara kadar uzanabilir.

Tarih Boyunca Black Market: Savaşın ve Kıtlığın Gölgesinde

Black market kavramı, tarih boyunca genellikle savaş, kriz veya yasakların ardından yükselmiştir. Örneğin:

• II. Dünya Savaşı (1939–1945): İngiltere ve Almanya’da temel gıdalar karneyle verildiği için insanlar şeker, et, hatta sabun gibi ürünleri karaborsadan temin etmeye başladı. 1944’te İngiltere’de karaborsanın ekonomik büyüklüğünün toplam ekonominin %10’una ulaştığı tahmin ediliyordu.
• Sovyet Dönemi: SSCB’de resmi planlama sistemi içinde lüks mallar ya hiç yoktu ya da çok azdı. Bu da “black market”i günlük hayatın ayrılmaz bir parçası hâline getirdi. İstatistiklere göre 1980’lerde Sovyet halkının %60’ı en az bir defa gayriresmî bir piyasadan alışveriş yaptı.
• Türkiye’de 1970’ler: Benzin kuyrukları, sigara eksikliği gibi durumlar, ülkemizde de karaborsanın ne kadar hızlı filizlenebildiğini gösterdi.

Bu örnekler bize şunu gösteriyor: Black market sadece yasa dışılıkla ilgili değil; aynı zamanda insanın hayatta kalma içgüdüsünün de bir ürünü.

Modern Dünyada Black Market: Artık Dijital!

Eskiden karaborsa sokak köşelerinde dönerdi. Bugünse dijital black market var. Siber dünyada, “dark web” üzerinden uyuşturucudan çalıntı kredi kartlarına kadar her şey satılıyor. Europol verilerine göre 2023’te Avrupa’daki yasa dışı çevrim içi ticaretin değeri 20 milyar doların üzerindeydi.

Hatta bazı ülkelerde devlet tarafından yasaklanmış kitaplar, yasadışı VPN servisleri veya sansürlü haber siteleri bile bu karanlık pazarlarda el değiştiriyor. Bu yeni nesil “black market”, hukukun erişemediği alanlarda büyümeye devam ediyor.

Black Market’in Sosyal Yüzü: İnsan Hikâyeleri

Karaborsa deyince aklımıza hep suç gelir ama işin içinde ilginç insan hikâyeleri de vardır. Mesela II. Dünya Savaşı’nda Londra’da yaşayan Mary, karneyle aldığı gıdayla çocuklarını doyuramıyordu. Bir gün gizli bir pazardan süt tozu alarak çocuğunu açlıktan kurtardı. Evet, bu yasa dışıydı ama hayatta kalmak için başka çaresi yoktu.

Benzer şekilde, 1990’larda Küba’da doktorlar resmi maaşlarıyla geçinemeyince karaborsadan ithal ilaç temin edip hastalarına veriyordu. Yani “black market” sadece açgözlülükten değil, bazen çaresizlikten de doğuyor.

Ekonomik Gerçekler: Ne Kadar Büyük?

Black market, dünya ekonomisinde küçümsenmeyecek bir paya sahip. IMF verilerine göre, dünya genelinde kayıt dışı ekonominin (karaborsanın da içinde olduğu alan) GSYH’ye oranı ortalama %22 civarında. Bazı ülkelerde bu oran %40’lara kadar çıkabiliyor.

Bu rakamlar, black marketin yalnızca yasa dışı bir alan değil, aynı zamanda ekonomik bir gerçeklik olduğunu da ortaya koyuyor.

Sonuç: “Black Market” Bir Kelimeden Fazlası

İngilizcede “karaborsa”nın karşılığı olan black market, yalnızca yasadışı alışverişi değil; tarih boyunca insanların korkularını, ihtiyaçlarını ve yaratıcılığını da temsil eder. Bazen kötü niyetli fırsatçıların sahnesi, bazen çaresiz insanların kurtuluş yolu olmuştur. Yani karaborsa, toplumların en kırılgan anlarının aynası gibidir.

Şimdi söz sizde: Sizce black market tamamen yok edilmeli mi, yoksa bazı durumlarda bir “hayatta kalma mekanizması” olarak mı kabul edilmeli? Yorumlara düşüncelerinizi yazın, birlikte tartışalım!